بهداشت حرفه ای و سلامت کارگر، رحیمیان

سرما و استرس­های سرمایی:

یکی از عوامل فیزیکی زیان­آور محیط­های کاری سرماست، که بدن در برابر آن واکنش کمتری نسبت به گرما از خود نشان می­دهد. دو عامل مهم تأثیرگذار در سرما، دمای هوا و سرعت جریان هوا است که هر چه دمای هوا کمتر و سرعت جریان آن بیشتر شود اثرات زیان­بارتری برای بدن درپی خواهند داشت. تأثیر توأم دما و سرعت جریان هوا رابا شاخصی با عنوان خنک­شوندگی باد(WCI) بیان می­کنند. این شاخص برای محیط­های بسیار سرد و پایین­تر از نقطه انجماد تعریف شده و با تعیین چرخه کارو استراحت ، نشان می­دهد که شیفت کاری در سرما 4 ساعت می­باشد. ( چرخه استراحت درمواجهه با سرما به معنای گرم کردن افراد است و فرد باید حتماً وارد یک محیط گرم شود.)

عارضه کلی سرما برای بدن تحت عنوان Hypothermia( هایپوترمیا) بیان می­شود .که در آن درجه حرارت بدن به پایین­تر از 35 درجه سانتی گراد می­رسد.

عوامل مستعد در هایپوترمی: لاغر وضعف عضلانی، خوردن الکل و دارو­های آرامبخش، دیابت، کم­کاری تیروئید، کم­کاری غده فوق کلیه، بیماری قلبی و عروقی و سرطان.

هایپوترمی به 3 نوع خفیف(35-33 درجه سانتی­گراد)، متوسط(33-26 درجه سانتی­گراد) و شدید(26 درجه سانتی­گراد به پایین­تر) تقسیم می­شود. که علائم آن به صورت کاهش درجه حرارت بدن، لرز خیلی شدید، کاهش سطح هوشیاری، کاهش ضربان قلب( ابتدا تاکی­کاردی و بعد از آن برادی کاردی)، انقباضات کم و سفتی عضلات ، ایست تنفس و نهایتاً مرگ می­باشد.

از دیگر عوارض سرما می­توان به یخ­زدگی، سرمازدگی، سرما­گزیدگی و پای خندقی اشاره کرد.

یخ­زدگیFrost bite : در این عارضه، بافت انگشتان دچار یخ­زدگی شده و مولکول­های آب تبدیل به بلور­های یخ می­شود و در این مورد سلول­های پوست( شریان) بافت نکروز شده و از بین می­روندوبعد از آن بافت سیاه شده و گانگرن رخ می­دهدکه تغییر بافت برگشت­پذیر نیست و تنها درمان قطع عضو است و شدیدترین حالت سرما در اندام­ها یخ­زدگی است که در یخ­زدگی ممکن است ماهیچه، استخوان، عصب وشریان درگیر شده و برحسب شدت یخ­زدگی از بین بروند.

سرمازدگیPernio _: در سرمازدگی که بافت­ها بر اثر سرما دچار آسیب می­شوند ولی به مرحله یخ­زدگی و ازبین رفتن نمی­رسند، علائم گزگز و مور مور شدن، بی­حسی ، درد در سرمازدگی اتفاق میافتد و پوست ناحیه به رنگ قرمز در آمده و دردناک و اگر شدت سرما زیاد شود تبدیل به یخ­زدگی می­شود. سپس وقتی که بافت یخ زد ، ناحیه یخزده حسی ندارد چون خونرسانی قطع و مهم­تر عصب آن از بین رفته است و چیزی وجود ندارد که پیغام را به مغز برساند.

سرماگزیدگی Frost nip: حالت حقیقی است که در زمستان تجربه می­کنیم . نوک بینی قرمز ، سرد و سوزن می­شود و با گرما قابل برگشت است.

پای خندقی یا پای سربازTrench foot: وقتی که عضو مورد نظر بیشتر پا علاوه بر سرما در معرض رطوبت هم واقع می­شود ، در این حالت یخزدگی اتفاق میافتد. عضو مربوطه دچار تغییر رنگ که به رنگ خاکستری یا قرمز درمی­آید، درد و سوزش پا ، تورم ، خونریزی­های زیر پوستی رخ می­دهد.

اقدامات اولیه در مواجه با فرد سرمازده: گرم­کردن تدریجی عضو مربوطه، عدم وارد­کردن فشار به عضو، خارج­کردن لباس و جوراب­های خیس و خشک­کردن موضع ( ماساژ و آب داغ توصیه نمی­شود.) و در آخر در حالی که دست و پا را بالاتر از سطح قلب نگه داشته­ایم ، فرد را به مراکز درمانی انتقال می­دهیم.

کنترل: بهداشت حرفه­ای با توجه به WBGT ، چرخه کارو استراحت را برای گرما و سرما در نظر گرفته، وبیشتر به پیشگیری ،از طریق انتخاب و استخدام افراد مناسب (فاقد بیماری­های قلبی و عروقی، عدم مصرف داروی خاص، عدم وجود ضعف عضلانی و نداشتن سابقه بیماری در اندام مستعد به بیماری) ، محصور سازی، جداسازی، جایگزینی و PPE ( کفش، دستکش و ...) اهمیت می­دهد.

گرما و استرس­های گرمایی :

بدن انسان نسبت به گرما و سرما واکنش نشان می­دهد تا دمای مرکزی بدن

را کنترل کرده و در یک حد ثابتی نگه دارد به همین جهت به انسان خونگرم می­گویند . این توانایی بدن ناشی از 3 عامل زیر است :

1.عروق سطحی داخل پوست گشاد شده تا خون بیشتر را به محیط آورده تااز طریق تابش بدن گرما را از دست بدهد .

2. هیپوتالاموس که مسئولیت کنترل دمای مرکزی بدن را برعهده دارد رگها را گشاد، متابولیسم کلی بدن را کم، در نتیجه باعث گرمازایی کمتر می­شود .

3. راه مهمتر که تنها در مورد گرما و تطابق با آن صورت می­گیرد تعریق است که در نتیجه عرق کردن، بدن گرما از دست داده و خنک می­شود . اگر این سیستم در مواجهه با گرما از کار بیفتد باعث اثرات زیان آور و آسیب ارگانها یا اعضای بدن می­شود .

چنانچه بدن نتواند در مواجه با گرما به تعادل برسد درجه حرارت مرکزی بدن بالا رفته ، سلولها و آنزیمهای درون سلولی غیرفعال شده و از بین می­روند و در نتیجه کار عضو مختل می­شود . از عوارض کلی و ابتدایی گرما می­توان به : قرمزی پوست ، گشادی رگها ، تعریق زیاد ، تاکی کاردی ، کاهش ادرار و افزایش حجم مایع داخل رگها اشاره کرد.

عوارض اختصاصی گرما :

گرما­خستگی : این عارضه از شایع ترین اختلالات مواجهه با گرما است که در آن به هر دلیلی درجه حرارت مرکزی بدن به حدود 38 درجه سانتیگراد می­رسد و دارای علائمی چون سردرد ، تهوع ، استفراغ ، تشنگی زیاد ، خشکی دهان ، تاکی کاردی ، افزایش تنفس و در صورت پیشرفت کاهش فشار خون می­باشد .

گرمازدگی Heat stroke: بدترین عارضه گرما که امکان مرگ و میر افراد مستعد در آن به 80% می­رسد . در گرمازدگی که بیشتر از گرماخستگی حاصل می­شود علائمی چون کاهش سطح هوشیاری ، حواس پرتی ، هزیان ، سردرد شدید ، تهوع و استفراغ ، تاکی کاردی ، کاهش فشار خون ، پوست خشک و داغ ، مرگ سلولهای اعضای بدن و در نهایت کما و مرگ دیده می­شود . درجه حرارت مرکزی بدن در این عارضه به بیش از 41 درجه سانتیگراد می­رسد .

غش یا سنگکوب گرماییHeat syncope : در غش گرمایی به علت کار شدید و ناگهانی عصب واگ تپش قلب و فشار خون افت کرده و فرد بهت زده می­شود . معمولاً این عارضه در افرادی روی می­دهد که در محیط گرم حداقل به مدت 2 ساعت ایستاده باشند، که تجمع خون در وریدهای پا باعث کاهش خونرسانی به مغز شده و فرد دچار عارضه می­شود . (لازم به ذکر است که فرد در این عارضه دارای هوشیاری است. )

سکته عضلات Heat cramp : گرفتگی عضلات بیشتر در عضلاتی رخ می­دهد که کار زیادتری انجام دهند مثل دست و پا . در این عارضه در عرض یک یا دو دقیقه سدیم در سطح سلولهای عضلانی کم شده و نمک بدن از طریق تعریق از بین می­رود ،از سوی دیگر،اسیدوز لاکتیک در سطح عضلات باعث سکته عضلات می­شود .

عوارض پوستی : در این عارضه فرد در مواجهه با گرمای محیط دچار انسداد مجاری غدد عرق شده و با پاره شدن کیسه­های عرق به روی پوست ، واکنش­های انتهایی داخل پوست ایجاد می­شود که می­توان با پوشیدن لباس­های نخی ، استحمام ، عرق گیر داروئی و استفاده از کورتون­های موضعی آن را درمان کرد.

مهم­ترین و کاربردی­ترین شاخص در اندازه­گیری میزان گرما در بهداشت حرفه­ایWBGT است که با آن می­توان چرخه کارو استراحت را نیز تعیین کرد. این شاخص با دستگاهی با عنوانWBGT سنج که شامل سه دمای خشک، تر و گویسان است تعیین می­شود.

پیشگیری و کنترل:

1 . اندازه­گیری میزان گرما در محیط­های کاری و کنترل­آن با فاصله­گذاری و کاهش تماس کارگران با نصب محافظ.

2 . انتخاب و استخدام افراد مناسب در صنایع مواجهه با گرما با انجام معاینات قبل از استخدام ومعاینات دوره­ای و آموزش­ کارگران جهت مصرف ویتامینC ، املاح معدنی چون آهن . منزیم و مصرف آب با فواصل کمتر از نیم ساعت.